By Nguyễn Thiên Lộc

Có người từng nói, họ Nguyễn chỉ là họ có ở Việt Nam, không có trên thế giới. Nhưng không, số người mang họ Nguyễn xếp thứ tư trong số các họ khác trên thế giới và cũng xếp thứ tư ở Trung Quốc, sau số người mang họ Trương, Hoàng, Lý; tại Trung Quốc họ Nguyễn sống tập trung hơn ở các tỉnh phía Nam Trung Quốc như Quảng Châu, Phúc Kiến,…. Họ Nguyễn ở Việt Nam chiếm gần 40% dân số cả nước. Họ Nguyễn ở Việt Nam di cư tới nhiều quốc gia trên thế giới, góp phần khẳng định vị thế đông dân số của dòng họ này trên thế giới. 

Người Việt chấm dứt 1000 Bắc thuộc: Năm 905, Khúc Thừa Dụ (quê Hải Dương ngày nay) đánh chiếm thành Đại La đang thuộc Nhà Đường đô hộ. Nhà Đường có loạn, suy yếu, thuận cho Khúc Thừa Dụ làm Tĩnh Hải Quân Tiết độ sứ; ông dựng đô ở La Thành, đặt các chính sách an dân, củng cố quyền tự trị. Năm 938, Ngô Quyền chiến thắng Quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước.

Theo các gia phả họ Nguyễn và lược sử họ Nguyễn tại Việt Nam, ông Nguyễn Bặc là bậc thủy tổ của dòng họ Nguyễn ở Việt Nam. Ông quê ở động Hoa Lư, châu Đại Hoàng, Đại Cồ Việt (nay là xã Gia Hưng, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình). Ông được vua phong là Thái tể Định Quốc công, tầm quan trọng xếp thứ hai sau vua Đinh Tiên Hoàng. Ông là con của tướng Nguyễn Thước dưới quyền của Dương Đình Nghệ. Khi đất nước thay đổi vua từ họ Đinh sang họ Lê, ông vào Thanh Hóa chiêu binh và bị bắt, bị xử tử.

Sau khi đất nước thay đổi vua từ họ Lý sang họ Trần, tướng Trần Thủ Độ bắt những người họ Lý phải chuyển hết thành họ Nguyễn. Đến thời nhà Lê tiễn nhà Hồ, người họ Hồ cũng chuyển sang họ Nguyễn, và cũng như thế khi nhà Mạc tàn, nhà Trịnh vong, người họ Mạc, họ Trịnh cũng thường cải sang họ Nguyễn. Dòng họ Nguyễn ở Việt Nam có nhiều danh nhân hơn ở Trung Quốc và các nước khác vì thừa hưởng gen trội của con cháu của các đời con vua cháu chúa và chăm chỉ học hành, thăng tiến.